|
Lars Fykerud
Lars Fykerud ble født 5. april 1860 i
Sauherad, Telemark, og døde 19. august 1902.
Far til Lars Fykerud, Gamle-Hans, var spelemann, og mora
Torbjørg spelte sjøfløyte. Lars tok tidleg til å spele hardingfele, og tonar
frå heime og frå andre utøvarar i Sauherad og Bø gav godt grunnlag. Seinare
fekk han spel i Luraas-Gibøen-tradisjon av Knut Dahle i Tinn.
Alt i smågutalder spelte Lars Fykerud i samverer. Snart
var han på marknader, t.d. Kongsberg-marknaden, og møtte spelemenn frå indre
Buskerud. Han vann fyrste kappleiken i Bø 1888. 1890 drog han til USA og
gjorde lukke med konsertar, men vart overfallen og rana og kom heim til
Noreg 1900 med knekt helse.
Fykerud hadde næme øyro og god tame på fela og var like
hag på spel i gamal tonalitet med “blåtonar” som på slåttar i durskala. Til
den tid hadde spelemenn halde fela mot bringa og helst brukt korte,
heimelaga bogar. Lars Fykerud la fela under haka og spelte jamt med
fiolinboge; då fekk ein med seg fleire tonar i kvart strøk og større mål i
fela.
Han likte å spele visetonar og bånsullar. Ved sida av Sjur
Helgeland frå Voss var Lars Fykerud føregangsmann for konsertmusikk og
runddansspel på hardingfele. Runddansspel (vals, reinlendar, polka, masurka)
lærde han i møte med dansemusikkulturen i byane. Konsertspel sette andre
krav til slåttar og framføring enn spel i dansesalen. Slåttane vart større,
ombygde og stundom frigjorde frå danserytme og fekk namn knytte til segn og
folketru. Mindre vellukka var “tonestykke” – eit slags programmusikk – helst
potpurri av folketonar ifletta kurauting og fuglekvitter; føredømet for
slikt avkom var vel “Sæterbesøget” av Ole Bull. Det meste av runddansspel og
tonestykke etter Fykerud gjekk i gløymeboka.
Det var det “gamle” spelet, gangar og springar, Lars
Fykerud gav slik livskraft. Han spelte slåttane på si eiga vis, skøytte på
dei og fylte ut med nye vek (delar med eige tematisk innhald) og brigda og
krota til tonelina på ymse måtar. Springarane ligg i god danserytme,
gangarane kan vera rytmisk friare. Han heldt seg visst ikkje jamt til ei
form, men brigda også eigne utformingar, så former av same slåtten i
Fykerud-tradisjon kan vera svært ulike kvarandre.
Me veit ikkje med reine tal kor mange slåttar det kan leva
i tradisjonen etter Lars Fykerud. Av dei som er mest nytta no, har han nok
sett varande merke på m.a. Duft, Kjempehallingen,
Vårlengt, Rosa, Sevlen, som er gangarar/hallingar, og
springarane Livius Smitts minne, Markensmåndagen/Urjen,
Fykeruden og Fjellrosa. Ingen av desse slåttane tykkjest
han ha nyskapt frå botnen av.
Fanitullen, ein gamal
halling, spela på trollstemd fele (A-e-a-ciss), kjend i dei fleste
hardingfelebygder, gjorde Lars Fykerud til ein programmatisk lydarslått. Han
fylte ut med rytmisk frie innleiingsvek, og den opphavlege hallingen vart
til den dramatiske slutten. Denne forma av slåtten var vanleg mellom
konsertspelemenn frå 1900 og frametter.
Duft (6/8 takt) byggjer på
slåtteemne frå Telemark, Numedal og Hallingdal. I Rosa (2/4 takt)
ser det ut til at han gjekk ut frå eit slåttestev, “Sud-Sauar-Jon”, eller
frå ein gangar som Myllarguten hadde stelt til over same temaet. No kjenner
me slåtten i to hovudutformingar: den Gunnulf Borgen spelte inn er framførd
som ein danseslått, medan forma etter Svein Løndal er friare i rytme og har
nokre “føretak” som minner om bånsull eller visetone. Dei to fyrste veka i
Livius Smitts minne (eller Fykerudens minne) kan vera frå
Krødsherad – etter Ola Kleiva (Gamle-Kleven), som kalla slåtten Prøva. Denne
bolken, to ristetakvek i hilmestil (etter spelemannen Jørn Hilme), let Lars
Fykerud stå ubrigda; so skøytte han på nokre rolegare vek, og slåtten feller
seg godt inn i telestilen. Markensmåndagen/Urjen byggjer på eit par
springarar som han hadde frå far sin. Markensmåndagen har ein i dag etter
Svein Løndal, og enno meir storbygd i opptak med Gunnulf Borgen. Kor mykje
dei la til av sitt eige, skal vera usagt, men båe hadde slåtten beinveges
frå Lars Fykerud.
Fykerud fekk næme læregutar, som evla å gje
desse store og vanskelege slåttane vengjefang, og det var eit aktivt miljø
kring han. Særleg velkomen var han i spelemannsheimen på storgarden Borgja i
Bø med Halvor Borgen og sønene Halvor og Gunnulf. I Tuddal kom
fykerudslåttane i gode hender hjå Svein Løndal og sønene Olav, Kjetil og
Einar. Frå dei gjekk spelet m.a. til Hauk og Knut Buen.
Hentet fra Norsk Biografisk Leksikon.
Lars Fykerud - skulpturen er laget av
Knut H. Odden
På plaketten står der bl.a.:
Denne steinen er fra dansarberget ved Innleggen i Hjuksebø.
Her satt Lars Fykerud ofte og spela som ung spelemann.
Steinen er flytta hit til Kommunehusparken på Akkerhaugen
til minne om meisterspelemannen.
Reinlender etter Lars Fykerud
( hentet fra YouTube )
Tilbake til startsiden
|
